Hậu sản là giai đoạn 6 tuần sau sinh, thời điểm cơ thể người mẹ dần hồi phục sau quá trình mang thai và vượt cạn. Đây là giai đoạn rất quan trọng nhưng thường bị xem nhẹ, nếu không chăm sóc đúng cách có thể để lại biến chứng lâu dài cho mẹ.
1. Những thay đổi của mẹ trong thời kỳ hậu sản:
• Tử cung co hồi dần về kích thước ban đầu.
• Ra sản dịch (máu và dịch từ tử cung) kéo dài 2–4 tuần.
• Ngực căng, tiết sữa.
• Tâm lý dễ bị stress, trầm cảm sau sinh.
• Có thể bị rách tầng sinh môn (sinh thường) hoặc vết mổ (sinh mổ).
• Nguy cơ nhiễm trùng, bế sản dịch, băng huyết muộn, thiếu máu,…
2. Cách chăm sóc mẹ sau sinh đúng cách:
✅ Chăm sóc vệ sinh cá nhân
• Vệ sinh vùng kín bằng nước ấm 2–3 lần/ngày, thay băng vệ sinh mỗi 3–4 giờ.
• Giữ khô thoáng vết thương tầng sinh môn hoặc vết mổ, không để ẩm ướt.
• Không ngâm rửa vùng kín bằng nước lá nếu chưa được bác sĩ hướng dẫn (dễ gây viêm nhiễm).
✅ Chế độ ăn uống khoa học
• Ăn đủ chất: đạm, tinh bột, rau xanh, trái cây.
• Uống nhiều nước, tránh táo bón.
• Tránh thực phẩm có thể gây đầy bụng cho mẹ và bé như cà phê, rượu, bia, đồ cay nóng, quá nhiều gia vị.
✅ Nghỉ ngơi hợp lý
• Ngủ đủ giấc, tranh thủ nghỉ lúc bé ngủ.
• Không làm việc nặng trong 6 tuần đầu.
• Có người thân hỗ trợ chăm con, tránh làm tất cả một mình.
✅ Vận động nhẹ nhàng
• Tập đi lại sớm giúp tử cung co hồi, tránh dính ruột, bế sản dịch.
• Có thể tập các bài yoga nhẹ cho mẹ sau sinh từ tuần thứ 2 trở đi nếu sức khỏe ổn định.
✅ Cho con bú sớm và đúng cách:
Cho bé bú sớm và đúng cách là yếu tố rất quan trọng giúp trẻ phát triển khỏe mạnh, tăng sức đề kháng, đồng thời hỗ trợ người mẹ co hồi tử cung, giảm băng huyết và nhanh phục hồi sau sinh.
Dưới đây là hướng dẫn chi tiết, dựa trên các tài liệu y tế uy tín như WHO, UNICEF, và Bộ Y tế Việt Nam:
🔹 Cho bú sớm – Trong vòng 1 giờ đầu sau sinh
✔️ Tại sao quan trọng?
• Giúp trẻ bú được sữa non, rất giàu kháng thể và dinh dưỡng.
• Tăng gắn kết mẹ – con.
• Kích thích tiết sữa và co hồi tử cung.
✔️ Cách thực hiện:
• Sau sinh (dù sinh thường hay sinh mổ), nên cho bé nằm da kề da trên ngực mẹ.
• Giúp bé tìm ti mẹ và bú ngay khi có dấu hiệu như há miệng, liếm môi, quay đầu tìm ti.
🔹 Cách cho bú đúng tư thế
Đảm bảo cả mẹ và bé đều thoải mái, không đau, không gồng.
Các tư thế phổ biến:
• Tư thế bế ngang (cradle hold): Mẹ ngồi, bé nằm nghiêng đối diện mẹ, đầu bé tựa vào khuỷu tay mẹ.
• Tư thế ôm bóng (football hold): Phù hợp mẹ sinh mổ, đặt bé dưới cánh tay, mặt quay vào ti.
• Tư thế nằm nghiêng: Mẹ và bé cùng nằm nghiêng, mặt bé đối diện bầu ti (phù hợp ban đêm, sau sinh mổ).
🔹 Dấu hiệu bé ngậm đúng khớp bú
✅ Đây là điểm cốt lõi để tránh nứt đầu ti, tắc tia sữa và giúp bé bú đủ sữa.
Đúng khớp bú là khi:
• Miệng bé há rộng, môi dưới trề ra.
• Cằm chạm vào ngực mẹ.
• Quầng vú phía trên miệng bé còn nhiều hơn phía dưới.
• Không có tiếng lạch cạch hay tiếng mút mạnh (nghĩa là không khí lọt vào).
• Mẹ không thấy đau trong suốt quá trình bú.
🔹 Tần suất và thời gian cho bú
• Cho bú theo nhu cầu, không giới hạn số lần, kể cả đêm.
• Trung bình: 8–12 lần/ngày trong những tuần đầu.
• Mỗi cữ bú: khoảng 15–30 phút, tùy bé.
• Không nên cho bú theo giờ cứng nhắc hoặc dừng bé bú quá sớm.
🔹 Một số lưu ý quan trọng
• Không cho trẻ bú bình hoặc uống nước/sữa công thức trong 6 tháng đầu, trừ khi có chỉ định y tế.
• Không rửa đầu ti bằng xà phòng: dễ làm khô và nứt nẻ.
• Massage ngực và vắt sữa thừa nếu căng: tránh tắc tia sữa.
• Tránh để bé ngậm đầu ti sai dù bú lâu – dễ gây đau và mất hiệu quả.
3. Tâm lý và trầm cảm sau sinh:
• Mẹ sau sinh có thể dễ xúc động, hay khóc, cáu gắt, lo lắng…
• Khoảng 10–20% phụ nữ bị trầm cảm sau sinh, cần được quan tâm và hỗ trợ từ người thân.
• Khi mẹ có dấu hiệu như mất ngủ kéo dài, mệt mỏi cực độ, không muốn gần con, hãy đưa mẹ đi khám sớm.
4. Dấu hiệu nguy hiểm cần đi khám ngay:
• Sốt > 38°C.
• Sản dịch có mùi hôi, máu đỏ tươi ra kéo dài.
• Đau bụng nhiều, đau vết mổ/vết khâu không giảm.
• Ngực căng, đau, sưng, có mủ (dấu hiệu viêm tuyến vú).
• Buồn chán cực độ, không kiểm soát được cảm xúc.
5. Tái khám sau sinh:
• Mẹ nên tái khám sau 4–6 tuần sinh để kiểm tra:
• Sự hồi phục tử cung, âm đạo.
• Tình trạng sức khỏe toàn thân.
• Tư vấn kế hoạch hóa gia đình
Nguồn tài liệu
- Bộ Y tế (2016) hướng dẫn quốc gia về các dịch vụ chăm sóc sức khỏe sinh sản.
- Trường Đại học Y Hà Nội (2018). Giáo trình Sản Phụ khoa – Nhà xuất bản Y học.
- Tổ chức Y tế Thế giới - WHO tại Việt Nam (2020). Hướng dẫn chăm sóc bà mẹ sau sinh và trẻ sơ sinh tại nhà.
- WHO (2022): Guideline on Early Initiation of Breastfeeding
- UNICEF & Bộ Y tế Việt Nam: Cẩm nang nuôi con bằng sữa mẹ (2019)
Bú mẹ giúp tử cung co hồi nhanh hơn.
Ảnh và bài viết sưu tầm: Phòng Quản lý chất lượng
